Ulay-in photography

Ulay-in photography

The documentary film Ulay-in photography uses poetic reveal the virtally unknown photographic oeuvre of visual artist Ulay. Marjoleine Boonstra has opted for different backdrops: Berlin, Germany, during the preparations for a large-scale exhibitions: the desert of Central Australia, where Ulay recreates an Aboriginal ceremony in images, and the world's largest polaroid camera in Boston, Ma.

script & director: Marjoleine Boonstra
director of photography: Maarten Kramer
sound records: Hens van Rooy
producer:Jeroen Berkvens
film editor: Bertil Dubach
Humanist Broadcasting foundation, HUMAN
with support of the Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties

Nederlandse versie

Mark Kremer interviewt Marjoleine Boonstra in Amsterdam op 1 oktober 1997 about ULAY
Marjoleine Boonstra (1959) maakt films en foto's. Haar films zijn voor het merendeel documentaires die in verre landen spelen. Bijvoorbeeld Onze man in Kazachstan (1993) geeft een beeld van de ontreddering in de onafhankelijk geworden republiek Kazachstan na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Haar in zware lijsten gepresenteerde foto's, die ze maakt tijdens tussenstops op haar reizen, en die een geladen atmosfeer hebben, vormen een dromerig tegenwicht voor de realiteit zoals die in haar documentaires verschijnt.

Je hebt zojuist de montage van Ulay - In photography afgerond. Hoe kijk je tegen deze film aan, met in het achterhoofd je een akte documentaires? 
Marjoleine Boonstra: 'Een thema dat steeds blijkt terug te keren in mijn films is: Hoe vergaat het mensen in den vreemde; hoe vinden ze hun weg in een cultuur die niet van henzelf is? Een vraag die me daarbij al langer bezighoudt is hoe multi-culturele aspecten vertaald worden en zullen gaan worden in de kunst. Mijn Home Away From Home (1989) was een film over een echtpaar, een man uit New York en een vrouw uit Amsterdam, die in zekere zin tussen twee 
steden in leven en door middel van een multi-cultureel radioprogramma die afstand proberen te overbruggen.' 
'Ulay is in zijn leven de confrontatie met zichzelf aangegaan. Dat speelde zich af in het buitenland, omdat hij voor zijn gevoel niet langer in Duitsland kon blijven wonen. Hij werd daardoor een einzelganger. In mijn films identificeer ik mij graag met einzelgangers. Ik heb respect voor mensen die autonoom zijn en hun eigen weg zoeken zonder zich te laten leiden door al dat wat van hen verwacht wordt.'

Waarom een film over Ulay? 
Marjoleine Boonstra: 'Ik wilde al eerder een film maken over een fotograaf, Victor Pavlow, die twintig jaar in de Goelag Archipel vast heeft gezeten - eenzame opsluiting - en die daarna als journalist naar die plek terugkeerde om de massagraven te fotograferen. Ik heb dat project niet kunnen uitvoeren, maar wat me erin interesseerde is de kracht van een fotografisch medium - en dat aspect vind ik ook essentieel voor beeldende kunst - om de juiste vertaling van de realiteit te maken.' 
'De film over Ulay heb ik ook gemaakt uit respect voor zijn werk. Aangezien ik zijn performances erg mooi vind - in die acties is hij heel erg naakt, maar er is tegelijk een soort intimiteit - was ik nieuwsgierig naar wie hij als persoon is. Zijn foto's maken dat in zekere zin duidelijk. Zijn polaroid serie van de vallende man is een rake verbeelding vantaat van zijn.' 

Hoe heb je constant gewerkt?
Marjoleine Boonstra: 'Samen met Robbert van Venetië, die mij indertijd met Ulay in contact heeft gebracht, heb ik Ulay een marathon-interview van drie dagen afgenomen. Een gedeelte van die tekst hoor je terug in het eerste deel van de film, die gaat over de periode in Amsterdam (1968-75) waar hij zich losmaakte van een burgerlijk verwachtingspatroon. Het was de grootste ommekeer in zijn leven. In die tijd maakte hij polaroids van zichzelf. Het waren de eerste foto's die hij maakte.' 
'In het tweede deel van de film is Ulay aan het werk in Berlijn. Hij maakt foto's van de in de oorlog beschadigde en daarna gerestaureerde architectuur, en exposeert ze op een tentoonstelling waarin zijn haat-liefde verhouding met Duitsland goed tot uitdrukking komt. In feite had ik geluk dat hij van plan was om zijn expositie in Berlijn in te richten met werk dat hij in dezelfde stad wilde maken. Ik kon hem gewoon filmen bij een onderneming die al op stapel stond.
Het derde deel van de film speelt in Australie. Dat deel is in samenwerking ontstaan. Ik wilde graag met Ulay naar een woestijn toe, omdat ik vind dat het woestijnleven een belangrijke plek inneemt in zijn leven. Ulay vond dat goed. Eerst wilde hij naar Mongolie, omdat hij daar een blinde vrouw heeft ontmoet, een verhalenvertelster, die een wit doek opspande en dan een film ging vertellen, terwijl de kinderen van het dorp de hele avond naar het doek keken. Toen besloot hij dat hij graag nabeelden wilde maken van de ceremoniele dansen rond de "dreamtime" van de familie van Watuma, zijn leermeester. Hij wilde dat doen omdat de cultuur van de aboriginals ten onder gaat. Het was een manier om zijn leermeester de laatste eer te bewijzen.' 'Ulay's leven bestaat uit tientallen verhalen, die over de hele wereld spelen. Daaruit was het moeilijk kiezen. Uiteindelijk ben ik op drie verhalen uitgekomen die volgens mij heel mooi het verloop laten zien.'

Ulay - In photography is volgens mij een film over iemand die, wat hij ook onderneemt, een buitenstaander blijft. In zijn Amsterdamse periode leeft Ulay in de marge. Hij zoekt naar een manier om zijn bestaan een vorm te geven die niets van doen heeft met maatschappelijk opgelegde normen. In Berlijn bezoekt hij Niemandsland, waar mensen in woonwagens leven. Het is een plek waarvan het verval in het oog springt. En dat geldt ook voor de aboriginal cultuur, die in de moderne tijd totaal misplaatst is - met alle problemen van dien. Aan het slot van de film dacht ik: hier zien we iemand die ooit afscheid heeft genomen van een leven dat hem verstikte, maar die daar eigenlijk niets voor in de plaats heeft gevonden. Ik kon me nauwelijks voorstellen dat het leven zo uitzichtloos kan zijn. In Ulay's persoonlijke leven zal er toch wel een lichtpuntje zijn? Jouw film vertelt ons echter niets over zijn intieme bestaan. Waarom niet?

Marjoleine Boonstra: 'Dat heeft met bescherming van de prive-sfeer te maken. Ulay is beeldend kunstenaar, en ik heb hem gevolgd in zijn werk, en in zijn motieven voor dat werk. De keuzes die hij in zijn prive-leven heeft gemaakt - daar wil ik niet aankomen. Ik heb echter de eenzaamheid in zijn leven gezien. Maar ik heb die vertaald in een ander soort eenzaamheid. In mijn film is dat het afscheid van Watuma, de oude man, die hem niet herkent. Dan is Ulay een eenling, waarvan ik voelbaar maak, dat die in zijn leven altijd op zoek zal moeten blijven. Ik heb dat verdriet bij hem gezien, maar dat heeft voor mij een bepaalde schoonheid.' 
'Eenzaamheid van mensen vind ik mooi om te zien. Ik vind het eerlijk. Ik vind Ulay trouwens heel sterk in zijn eenzaamheid. Door zijn werk te maken, heeft hirm aan gegeven.'

In Zelfportret met negatieven (1990) een soort filmisch portret van de kunstenaar als jonge vrouw, zeg jij: 'Als documentairemaker vraag ik me af of je bij mensen herinneringen moet oproepen over hetgeen waar ze liever over zat nog steeds jouw credo?
Marjoleine Boonstra: 'Ik denk er nog net zo over. Via mijn films wil ik mensen betrekken bij bepaalde extreme gebeurtenissen in de wereld, maar ik zoek daarbij steeds, in tegenstelling tot de meeste journalistiek, naar een visuele ver-
taling die mensen menselijk houdt, en waarin intimiteit bewaard blijft.' 
'Ik denk dat mijn Sa Nule (1996) het mooiste antwoord is wat ik kon geven op de oorlog in voormalig Joegoslavië. In de film zie je bewoners van een vluchtelingenkamp, die na een jaar weer in de spiegel kijken. Ik had hen gevraagd om, als ze dat zouden willen, iets te zeggen over hun gezicht. Door hun reacties kom je veel te weten over hun leed, zonder dat dat precies wordt benoemd. Distantie maakt het hier mogelijk om een gevoel of een emotionele wereld op te roepen waarmee een kijker zich kan identificeren. Dat is niet het geval bij de media die gruweldaden laten zien, en dan aan de slaze zich voelen.'

Jij hebt documentaires gemaakt in oorlogsgebieden. Je reist naar plaatsen waar oorlog is, maar je keert altijd terug. Is die wet bevreemdend?
Marjoleine Boonstra: 'Maar je weet niet of je terugkeert. Dus je gaat echt het risico aan. Want je zit wel tussen die bombardementen. Je denkt niet: Ik heb een retourticket naar de oorlog en ik kom wel weer thuis. Dat ik naar die gebieden reis, heeft te maken met de Tweede Wereldoorlog.' 
'Mijn ouders schermden me af voor hun beleving ervan. Ik was het zat, dat gedoe van: "Jij weet niet waar je over praat, want jij weet niet wat de oorlog is." Dat sloot mij af van een soort bewustzijn, en van een realiteit. Toen de oorlog in Joegoslavie begon, was die zo dichtbij dat ik dacht: "Nu moet ik iets zeggen." '

Ulay is iemand die in de tijd van de grote ideologieen is opgegroeid. Hij zette zich af tegen de wederopbouw in Duitsland, tegen het materialisme, tegen de verdringing van de geschiedenis. Zijn positie was die van oppositie. Jij bent in een andere tijd opgegroeid. Hjouw werk beinvloed?

Marjoleine Boonstra: 'De oppositie, dat heeft de generatie voor mij gedaan. Ik hobbelde daar zo'n beetje achteraan. Ik vind mijn geboortejaar en de mensen daar omheen, vrij saai. Ik was te oud voor punk, en te jong voor provo. Dat is een raar soort vacuum. Misschien ben ik daarom gaan reizen.' 
'Ik ben erg beschermd opgevoed en ik wilde meer van weten van de wereld. Ik vond het leven in Nederland niet emotioneel genoeg. Dat is misschien wel een overeenkomst met Ulay, die ook zoiets had van: hier is alles klaar en duidelijk en er wordt niet over emoties gesproken. Maar emoties maken deel uit van het leven, en daarom wil ik de confrontatie aangaan.'